|
Erfelijkheid of wat je als fokker moet weten
Door Anniena Roelofs
Het fokken van katten is meer dan je poes laten dekken door een kater en maar kijken wat eruit komt. Fokkers gebruiken de erfelijkheidswetten om te selecteren op specifieke kenmerken zoals kleur en type en soms ook gezondheid. Dat selectieve fokken gebeurt nog niet zo heel erg lang, pas ruim honderd jaar. Daarvoor had men er domweg de kennis niet voor.
Pas toen Gregor Mendel in de negentiende eeuw aantoonde dat bij kruising sommige eigenschappen niet worden afgezwakt maar zijn verborgen, werd het mogelijk om een hele reeks vachtkleuren en –patronen in katten te creëren. Natuurlijk moest je daarvoor wel inzicht hebben in de erfelijkheidspatronen die Mendel heeft beschreven. Dat is nog niet zo eenvoudig en veel mensen haken af bij al die ingewikkelde schema's met hoofdletters en kleine letters die allemaal staan voor een bepaald kenmerk van het kattenuiterlijk. (Een kenmerk is bijvoorbeeld de lengte van de vacht of de kleur van de ogen.) Maar toch moet je, als je verantwoord wilt fokken, kennis van zaken hebben.
Twee begrippen keren steeds weer terug als je leest over genetica ofwel erfelijkheidsleer. De twee begrippen zijn dominant en recessief.
U heeft allemaal wel eens gehoord of gelezen dat als een donkere man met bruine ogen een kind verwekt bij een lichtblonde vrouw met blauwe ogen, dat dat kind dan negen van de tien keer donker haar en bruine ogen zal hebben. Dat komt omdat het gen voor de donkere haarkleur en de bruine kleur van de ogen dominant is over het blonde haar en de blauwe ogen. Dat gen overheerst dus. Dat kind met die bruine ogen kan wel drager zijn van het gen voor blauwe ogen. Dat kind heeft dan een recessief gen voor blauwe ogen. Het gen is er wel, maar je ziet het niet. Een paar generaties later kunnen uit de donkere voorvader toch weer blonde kinderen geboren worden als de partner voldoet aan bepaalde voorwaarden.
Bij katten is dit net zo: de ene kleur overheerst de andere en door de juiste combinaties te maken, kun je voorspellen welke kleur de kittens die geboren worden uit een bepaald ouderpaar, zullen hebben.
Laat ik eens beginnen om de kleuren onder elkaar te zetten die dominant zijn over een andere kleur.
Fawn is de verdunde kleur van cinnamon en de laagste in de rangorde. Cinnamon is een volle kleur en heeft op zijn beurt weer meer invloed dan fawn. Lilac is de verdunde kleur van chocolate maar heeft meer invloed dan cinnamon. Chocolate is een volle kleur en heeft meer invloed dan lilac. Blue is de verdunde kleur van zwart, maar heeft meer invloed dan chocolate. Zwart heeft de meeste invloed en is een volle kleur.
Ik ben van mening dat de volle kleur rood met als verdunde kleur crème een eigen plekje verdient. Rood/crème is namelijk eigenlijk een kleur met een aparte invloed. Het maakt niet uit welke kleur je uit bovenstaand rijtje pakt, rood/crème zie je altijd weer terug in de vorm van tortie (kleur met crème vlekjes; bijvoorbeeld blauwcrème) bij poesjes. Kleur zit op het X-chromosoom en daar poesjes er twee van hebben en katers één, zal rood of crème gaan strijden met een andere kleur om zich te kunnen uiten in een vrouwelijk kitten. Er wordt dan, zeg maar, een compromis gesloten. Beide kleuren, bijvoorbeeld blauw en crème, zullen dan elk een X-chromosoom gaan bemannen. Aangezien rood of crème graag gezien wordt, krijg je een blauwe poes met crème vlekjes! In combinatie met point wordt ook wel gesproken over een blue-tortie-point. Over de verdere vererving van rood en crème doe ik geen uitspraken, want daar weet ik onvoldoende van.
Patronen Bovenstaand rijtje geeft de kleurvererving aan. Je hebt natuurlijk ook nog vererving van patronen. Bij patronen kun je stellen dat:
Tabby-ticked de meeste invloed heeft. Tabby spotted meer invloed heeft dan tabby mackerel (gestreept). Tabby-mackerel meer invloed heeft dan tabby-blotched (gemarmerd). Tabby-blotched de minste invloed heeft maar meer invloed dan effen. Effen meer invloed heeft dan colourpoint (Siamese aftekening). Colourpoint de minste invloed heeft.
Door alleen al naar een kat te kijken kun je een aantal dingen zeggen over zijn vererving.
Een voorbeeld: Mijn kater Jester is lilac. Dat is alles wat ik zie aan kleur, als hij voor me staat. Zie ik tekening? Nee, hoogstens wat spooktekening als ik hem lekker geroskamd heb. Wat kan ik mezelf dan zeggen op basis daarvan?
1) Mijn lilac kater vererft verdunning (en lilac), daar lilac een verdunde kleur is; hij zou dus van zwart blauw kunnen maken als de uiterlijk zwarte poes een verdunde kleur draagt.
2) Hij vererft géén tabby, daar hij zelf effen is en het bovenstaand rijtje geeft aan dat tabby meer invloed heeft dan effen. Om tabby te vererven zou hij dus een tabby moeten zijn!
Nu ik op basis van zijn uiterlijk weet dat mijn lilac kater dus geen tabby, wel verdunning en lilac doorgeeft, pak ik zijn stamboom erbij.
Zijn moeder is seal-tabby-pointed, zijn vader lilac en pointdrager (een eindje verderop staat nog een point aan vaders kant). Tja, zijn moeder is een hele mond vol maar eigenlijk is het simpel. Aangezien Jester lilac is geboren, heeft zijn moeders volle kleur geen invloed. Je kunt stellen dat Jester geen volle kleur vererft, want een volle kleur heeft meer invloed dan een verdunde. Om een volle kleur te vererven, had hij een volle kleur moeten zijn.
Colourpoint zal hij waarschijnlijk wel doorgeven, daar zijn moeder een colourpoint is en een uiterlijk effen kat wel colourpoint kan dragen omdat in het bovenstaande rijtje colourpoint onder effen staat. Een effen kat kan geen tabby dragen, want tabby staat boven effen in het rijtje.
Als voorbeeld zet ik een aantal theoretische paringen op papier; uitgesloten zijn eventjes rood en crème.
Wat zou je qua kleur kunnen verwachten aan kittens als een lilac kater met een blauwe poes gepaard heeft? Je kunt jezelf daarbij de volgende vragen stellen:
1) Is één van beide een volle kleur? Dat is belangrijk om te weten want om een volle kleur te geven moet minstens één van beide een volle kleur zijn! Een volle kleur heeft meer invloed dan een verdunde kleur.
2) Draagt de blauwe poes lilac? In het kleurrijtje staat blauw boven lilac, wat betekent dat een lilac kat geen blauw kan doorgeven omdat blauw meer invloed heeft dan lilac. Een blauwe kat kan dus lilac doorgeven, een lilac kat geen blauw.
Antwoord: uit deze verparing kunnen alleen verdunde kleuren komen, daar zowel blauw als lilac een verdunde kleur is. Vraag is nu of de blauwe poes ergens (vooraan, meeste invloed) in haar stamboom lilac heeft. Zo ja, dan kun je zeggen dat er theoretisch overwegend blauwe kittens geboren zullen worden, omdat de blauwe kleur meer invloed heeft dan de lilac kleur. Lilac kittens kunnen wel geboren worden, mits de blauwe poes lilac draagt. Draagt deze poes geen lilac, dan worden alleen blauwe kittens geboren.
Wat als de poes lilac tabby colourpoint is en ik laat een lilac kater weer dekken? Het volgende kun je stellen: 1) De kittens zullen lilac zijn. 2) De poes is tabby. Aangezien tabby meer invloed heeft dan effen zal het nest overwegend uit tabby kittens bestaan. Effen kan voorkomen, maar alleen als de tabby poes effen draagt. 3) De poes is colourpoint. Draagt mijn lilac kater ook colourpoint? Kijk in de stamboom. Zo ja, dan kun je theoretisch 50% geheel gekleurde tabby of effen kittens krijgen en 50% colourpoint als vader of moeder van de kater colourpoint is. Hoe verder weg in de stamboom colourpoint zit, hoe moeilijker het eruit rolt.
Nog een voorbeeld: Wat als ik een zwarte poes laat dekken door een lilac kater? Welke kittens kan ik dan verwachten?
De poes is zwart, dus een volle kleur.
Draagt mijn zwarte poes misschien chocolate? Zo ja, dan kunnen er ook chocolate kittens geboren worden, want het lilac van de kater is de verdunning van chocolate en als je bij dit lilac een volle kleur zet (in dit voorbeeld zwart), dan kun je de volle kleur van de verdunde kleur van de kater verwachten.
Draagt deze zelfde poes misschien een verdunde kleur in haar stamboom? Zo ja, dan kunnen er blauwe kittens geboren worden, omdat het lilac van de kater een verdunde kleur is, maar als de poes tevens chocolate draagt is er ook kans op lilac kittens.
Ook in dit voorbeeld geldt dat de volle kleur theoretisch meer invloed heeft, dus kun je overwegend zwarte en, mits ze chocolate draagt, ook chocolate kittens verwachten.
|